چرا این همه پارازیت و فیلترینگ نتیجه معکوس داشته است؟

به گزارش خبرنگار هنر و رسانه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) انتشارات دانشگاه امام صادق به تازگی کتاب «مطالعات رسانه ای» را به چاپ رسانده است. این کتاب توسط دو پژوهشگر و مدرس علم رسانه یعنی دکتر گیل برانستون و دکتر روی استامورد نوشته و توسط دکتر امیر عبدالرضا سپنجی به فارسی ترجمه شده است. نشست رونمایی از این کتاب عصر یکشنبه بیست و پنجم خرداد ماه در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.دکتر حسام الدین آشنا، مشاور فرهنگی رئیس جمهوری، دکتر یونس شکر خواه عضو هیات علمی دانشگاه تهران و دکتر هادی خانیکی، عضو هیات علمی دانشگاه طباطبایی میهمانان این نشست بودند.

لزوم تالیف کتاب های ارتباطات با رویکرد بومی
دکتر آشنا در سخنان خود با اشاره به مساله سواد رسانه ای و تربیت رسانه ای گفت کرد: مباحث مطرح شده در این کتاب تاکنون به صورت های خُرد تر و مختصر تری در قالب ترجمه، مقاله و یا پایان نامه مورد توجه قرار گرفته بود اما جای یک کتاب آموزشی رسمی رسانه ای در این مبحث خالی بود.

وی با بیان این‌که در هر حال قدرت و اقتدار سازمان های رسانه ای چه خصوصی و چه دولتی برای در اختیار گرفتن مخاطبان بالاست. عنوان کرد: در جامعه توده ای، مخاطبان منفعل هستند و به راحتی در معرض هجوم رسانه ها قرار می گیرند. آیا کسی به فکر مصرف کنندگان رسانه هست؟ در این کتاب ملاحظه می شود که تمام مثال ها و مصداق ها انگلیسی هستند و برای یک دانشجوی انگلیسی این تربیت و این نمونه ها لازم است اما برای یک دانشجوی ایرانی چطور؟

وی در ادامه افزود: تقاضای من این است که این‌گونه کتاب ها با رویکرد بومی تالیف شوند. این کتاب علاوه بر مباحث نظری، در بخش مصادیق بسیار غریبه می نماید و به طور طبیعی این کتاب برای دانشجویان امروز ما نمی تواند کاربرد داشته باشد. مخاطبان اول این‌گونه کتاب‌ها، استادان و مدرسان بحث رسانه خواهند بود و الگوهایی را برایشان در تحلیل مسائل رسانه ای ارایه می دهند.

آشنا در بخش دوم سخنان خود، به مثالی ذکر شده در یکی از فصل هایِ کتاب اشاره کرد که به انتشار خبری ناموثق و بی پایه درباره مهاجران اروپای شرقی در یکی از روزنامه های انگلستان به بحث می پرداخت. او سپس به بیان این مطلب پرداخت که این کتاب به حوزه هایی در دانش رسانه توجه دارد که در کشور ما اصولا نسبت به آنها غفلت شده است. وقتی چنین مثالی در کلاس درسی در انگلستان ارایه شود، دانشجو متوجه خواهد شد که اگر در انگلستان به سمت چنین کلیشه سازی ها و خبر پراکنی های برود، دچار چنان مواخذه هایی خواهد شد اما تجربه ایرانی از این موضوع چیست؟

مشاور فرهنگی رئیس جمهوری افزود: در موقعیت فعلی ایران نوعی نابسامانی رسانه ای وجود دارد که به هر چیز هر پیرایه ای را که بخواهند می بندند و مخاطب اعتراضی نشان نمی دهد. چون مخاطبان یاد نگرفته اند که از رسانه ها سوال کنند. اگر سواد رسانه ای مصرف کنندگان رسانه بالا رود، رسانه ها احساس مسوولیت بیشتری خواهند داشت.

آشنا با اشاره به این‌که تلاش های زیادی در چند سال گذشته، حول نگرانی های فرهنگی و رسانه ای برای جامعه ایرانی وجود داشته است عنوان کرد: این تلاش ها همگی از نوع منع بودند با همه پارازیت ها و همه فیلترینگ ها، نتایج این تلاش‌ها امروز روشن است. می گویند بالای 70 درصد شهروندان تهران مصرف کننده مستمر شبکه های ماهواره ای هستند و در صد استفاده کنندگان از فیلتر شکن ها نیز معلوم است.

وی در ادامه تاکید کرد: ما مسیری را رفتیم که با وجود هزینه هایش دستاورد خیلی بالایی برایمان نداشت. اهمیت چنین کتابی در گشودن مسیری دیگر است. تربیت انتقادی و توانمندسازی نسل جوانِ مخاطب سبب می شود که آن‌ها با چشم مسلح به رسانه بنگرند. آنگاه است که در برابر رسانه های رقیب هم مخاطبان منفعل نخواهند بود و زیر بار هیچ کوتاهی و بی کیفیتی در تولیدات رسانه نخواهند رفت.

شکرخواه: کتاب های این‌چنینی نیاز به طبقه بندی دارد
دکتر یونس شکر خواه، عضو هیات علمی دانشگاه تهران نیز در این مراسم سخنان خود را با اشاره به این مساله آغاز کرد که این کتاب مکتب انگلیسی است و اساسا نظام و ساخت رسانه ای انگلستان بسیار پیچیده و غامض است. از این رو نه تنها ممکن است به کار ما نیاید بلکه ممکن است برای کشور های دیگر هم کارگر نیفتد.

او در تشریح این مساله بیان کرد: اگرچه این کتاب به ما طبقه بندی بسیار خوبی از مفاهیم و سازه ها ارایه می دهد اما ما باید این گونه کتاب ها را از حالت متن های کنار هم خارج کنیم و یک بافت‌مندی در آن‌ها ایجاد کنیم. بافت‌مندی است که به کتاب معانی ملموس می دهد.

وی توضیح داد: من بحث بومی سازی را همان بافت مندی می دانم. به اعتقاد من اگر 10هزار شبکه ماهواره ای دیگر هم به تلویزیون مخاطبان ایرانی بیاید، در حوزه سیاسی – و نه حوزه های فرهنگی و اجتماعی- هیچ تاثیری نخواهد داشت و هیچ نگرانی را  نمی تواند ایجاد کند زیرا همه آن‌ها به‌صورت منفعل ارایه شده اند و نه در یک بافت.

شکرخواه در ادامه سخنانش در باره کتاب عنوان کرد: این کتاب اصحاب رسانه های ما را می تواند متوجه برخی موضوعات در رسانه کند.

این استاد دانشگاه سپس با بیان این‌که «در جنبه های تماتیک (موضوعی) رسانه هامان دچار فقر هستیم» شرح داد که بسیاری رسانه ها مردانه و پسرانه هستند و خانم ها میزان مصرف شان از رسانه یک سوم آقایان است نه از آن نظر که اهل رسانه نباشند بلکه به این دلیل که ما متاسفانه هنوز تم های (موضوعات) خودمان را پیدا نکرده ایم و در مطالعات تماتیک بسیار ضعیف هستیم.

دکتر شکر خواه این کتاب را بهانه ای برای پرداخت اهالی رسانه به مساله رسانه و اخلاق دانست و عنوان کرد: در تمام رسانه های مدرن دنیا جنبه ای از کاپیتالیسم (سرمایه داری) وجود دارد اما ما عینا وارد می کنیم و عینا مصرف می کنیم. مساله تجارت در رسانه ها از خرید و فروش افراد و خبرنگار و تبلیغات باید دوباره محل بحث باشند.

این این روزنامه نگار همچنین به بیان ضرورت مطالعه دقیق و جدی چند مکتب نظری مهم در حوزه دانش رسانه و نیز ضرورت نظریه پردازی در داخل پرداخت.

وی با اشاره به این موضوع که ماهیت رسانه ها سیال و متحرک شده‌اند عنوان کرد: دیگر نمی توان رسانه ها را به عنوان اهدافی ثابت مورد مطالعه قرار داد. مطالعه آن‌ها نوعی شکار کردنِ دایمی آن‌ها را نیاز دارد و در این عرصه کتاب‌هایی می توانند موفق باشند که با شیوه های انتقادی نوشته شده باشند.

دکتر خانیکی عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی نیز دیگر سخنران این جلسه بود. او صحبت های خود را با بیان ویژگی ترجمه های دکتر سپنجی آغاز کرد و گفت: او وفاداری به متن را وظیفه اصلی خود می داند.

وی در ادامه عنوان کرد که وجود 5 ویرایش از کتاب اصلی در طول 14 سال صرفا به دلیل فروش رفتن کتاب‌ها نبوده است بلکه شتاب تحولات جهان رسانه مولفان را مجبور به حذف یا تغییر فصول و به ویژه مثال هایی از کتاب کرده است. وی افزود: چنین کتاب‌هایی بدون حمایت آکادمی ها نمی توانند منتشر شوند و به همین دلیل جا دارد از دانشگاه امام صادق(ع) برای انتشار این کتاب تشکر کرد.

دکتر خانیکی زنده بودن کتاب را ویژگی اصلی آن دانست و گفت: این کتاب تالیف نشده تا برای مولفان صرفا سبب ترفیع در رتبه علمی و آکادمیک باشد بلکه ویراستاران کتاب به ما نشان می دهند که تالیف را یک جریان ببینیم و با انتشار یک کتاب خیال خود را راحت نکنیم.

وی در ادامه با بیان ویژگی های کتاب عنوان کرد: این کتاب اگرچه آموزشی است اما از قواعد دایره المعارفی تبعیت نمی کند و مدام در میان دو حوزه نظریات و مصادیق در حرکت است. منابع تکمیلی در کتاب آمده از نقاط قوت آن است که خواننده را رها نمی کند.

این سخنران ویژگی دیگر کتاب را به طور جدی، مکاتبه داشتن و مشارکت گرفتن از دیگر استادان این علم دانست.

دهمین ترجمه اثر
در ابتدای این مراسم دکتر سپنجی در معرفی اجمالیِ کتاب عنوان کرد: این کتاب در سال 1996 توسط انتشارات معتبر راتلج (Rutledge) درانگلستان منتشر شده و تا سال 2010 پنج نوبت چاپ مجدد شده است. این کتاب تا کنون به 9زبان زنده دنیا ترجمه شده و زبان فارسی زبان دهم آن است.

وی با معرفی سر فصل های کلی مباحث موجود در کتاب، ضمن اشاره به ویژگی های این اثر اضافه کرد: این کتاب به عنوان مقدمه ای جامع برای دانشجویان رشته های مطالعات رسانه ای و ارتباطات، تقریبا تمامی موضوعات و مفاهیم کلیدی دانش ارتباطات و رسانه ها را همراه با جزئیات و به نحوی پویا و قابل فهم پوشش داده است. نویسندگان این کتاب تجربه ای دیر پا در تدریس و پژوهش و نگارش در سطوح مختلف دارند و به همین دلیل، کتاب به نحوی ساده و همه فهم، طراحی و نگارش یافته تا مخاطبان انبوهی در بین اقشار مختلف دانشجویان و علاقه مندان حرفه های ذکر شده بیابد.

دکتر امیر عبدالرضا سپنجی ( متولد 1353) تا کنون سه کتابِ «خوانش های انتقادی پیرامون مخاطبان و رسانه ها»، «سیاست های فناوری اطلاعات» و «تحلیل محتوای عمقی» را ترجمه و تالیف کرده است. کتاب جدید وی در چهار بخش اصلی و 16فصل تدوین شده است. صفحات کتاب 768 صفحه و بهای آن 31 هزار تومان است.